Elinizde bulunan bu kitap temel olarak İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin Türk siyasal hayatındaki iktidar-muhalefet ilişkilerine yaptığı etkiyi bu kez liberal söylem üzerinden tartışmaya açıyor. Bugüne kadarki çalışmalarda İttihatçıların Millî Mücadele’ye katkıları, ya yetiştirmiş oldukları kadrolar bakımından ele alınmış ya da düşünsel alandaki etkileri Cumhuriyet Halk Partisi bağlamında değerlendirilmiştir. Muhalif düşüncelere etkisi ise genellikle göz ardı edilir. Oysaki, Karakol Cemiyeti’nden İkinci Grup’a, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’ndan Serbest Cumhuriyet Fırkası’na ve son olarak Demokrat Parti’ye kadar, muhalefet çizgisi, daima 1902 I. Jön Türk Kongresi’nde gölgede kalan Prens Sabahattin ekolünün liberal ve adem-i merkeziyetçi çizgisini takip eder. Prens Sabahattin’in kendisi Ahrar ve Hürriyet ve İtilaf Fırkası bünyesinde faaliyet gösterse de, onun fikirleri, belirli nüanslar taşımakla birlikte, Karakol Cemiyeti ve ardılları tarafından benimsenmiştir. Günümüz Türk siyasal hayatı literatüründe, özellikle Karakol Cemiyeti’nin Türkiye’deki liberal muhalif söylemin oluşması sürecindeki öncü rolü pek dikkate alınmaz. Hâlbuki Tanzimat Fermanı’ndan 1918 yılına kadar yaşanan olayların birikimi, Osmanlı’nın son muhalefet hareketi olan Karakol Cemiyeti’nde vücut bulur. Bu cemiyetin ilân ettiği program ise Türkiye Cumhuriyeti’nin erken dönemindeki muhalefetin yapı taşlarını meydana getirmiştir.
Künye
Kitabın Adı: |
Türkiye’de Muhalif Liberal Söylemin İnşası: İttihat Terakki’den Demokrat Parti’ye |
Yazan: |
|
Dizi Adı: |
Tarih: 483 |
Yayın Yılı: |
2024 |
Sayfa: |
335 |
Ebat: |
13,5 x 21 cm. |
Kağıt: |
Enzo |
Kapak: |
Nedim Bali |
Cilt/Kapak: |
250 gr. Mat, Amerikan Bristol, 4 renk |
ISBN/Barkod: |
9786258472820 |
İÇİNDEKİLER
KISALTMALAR .............................................................................................. 11
ÖNSÖZ .......................................................................................................... 13
GİRİŞ .............................................................................................................. 17
BİRİNCİ BÖLÜM
TÜRKİYE'DE POLİTİK DEĞİŞİM:
İKTİDAR VE MUHALEFET İLİŞKİLERİ 25
A. Kuramsal Çerçeve................................................................................. 26
1. Şerif Mardin: Merkez ve Çevre Kuramı......................................... 27
2. Taner Timur: Jakobenlik Benzetmesi............................................. 44
3. Kemal Karpat: Değişimi Toprak Rejimi Üzerinden Anlatmak..... 49
4. Erik Jan Zürcher: Osmanlı'dan Türkiye'ye Geçişi
Tek Örgüt ile Açıklamak................................................................. 55
5. Niyazi Berkes: Sekülerleşme Kuramı............................................. 63
6. Emre Kongar: Teknoloji-İdeoloji Etkileşimi Kuramı...................... 69
7. Çağlar Keyder: İktidar ve Muhalefetin Sınıfsal Analizi................ 75
İKİNCİ BÖLÜM
1919 ÖNCESİ OSMANLI DEVLETİ'NDE
SİYASAL GELİŞMELER 87
A. . Tanzimat Döneminde İktidar ve Muhalefet...................................... 87
1. Âli ve Fuat Paşalar Dönemi............................................................ 91
2. Yeni Osmanlılar ve Muhalefet: Meşrutiyet, Anayasa ve
Özgürlük Talebi............................................................................... 98
B. Birinci Meşrutiyet'in İlanı: Tek Adam İstibdadı ve Muhalefet..... 103
1. . Sultan II. Abdülhamit'in Asker ve Sivil Muhalefet Tarafından
Tahta Çıkarılması.......................................................................... 104
2. Sultan II. Abdülhamit Döneminde Muhalefet............................ 108
C. İkinci Meşrutiyet'in İlanı: İttihat Terakki İstibdadı ve
Muhalefet........................................................................................... 125
1. İttihat ve Terakki'nin İhtilalden Sonraki Evrimi.......................... 126
2. Hürriyet ve İtilaf Fırkası................................................................ 133
3. . 1909-1918 Arasında Meclis'in Rolü............................................ 140
4. İttihat ve Terakki İktidarı Döneminde Devletin
Merkezileşmesi............................................................................. 141
5. İttihatçıların Son Hamlesi: 1918 Yılında Kurulan
Karakol Cemiyeti........................................................................... 144
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
1919-1950 ARASINDAKİ
SİYASAL GELİŞMELER 149
I. . Birinci Meclis: Büyük Millet Meclisi'nin Kurulması....................... 149
1. İstanbul'un İşgali ve Meclis-i Mebusan'ın Kapatılması............. 150
2. Eski İttihatçıların Durumu............................................................ 154
3. . Birinci Meclis'te Ayrışma: Birinci ve İkinci Grup......................... 159
B. İkinci Meclis: Türkiye Büyük Millet Meclisi.................................... 175
1. İkinci Meclis'in Yapısı ve Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası...... 176
2. Serbest Cumhuriyet Fırkası.......................................................... 190
3. Muhalefetin Tek Parti Dönemindeki Seyri:
Müstakil Milletvekilliği ve Müstakil Grup................................... 203
4. Dörtlü Takrir.................................................................................. 206
5. Demokrat Parti............................................................................. 207
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
1919-1950 ARASI DÖNEMİN
ORTAK MUHALEFET TEMALARI 219
A. Tek Adam Rejimi ve Partili Cumhurbaşkanına Karşıtlık................ 220
1. Karakol Cemiyeti'nde Tek Adam Rejimi ve
Partili Cumhurbaşkanına Karşıtlık............................................... 220
2. İkinci Grup'ta Tek Adam Rejimi ve Partili Cumhurbaşkanına
Karşıtlık.......................................................................................... 221
3. TCF'de Tek Adam Rejimi ve Partili Cumhurbaşkanına
Karşıtlık.......................................................................................... 223
4. SCF'de Tek Adam Rejimi ve Partili Cumhurbaşkanına
Karşıtlık.......................................................................................... 225
5. DP'de Tek Adam Rejimi ve Partili Cumhurbaşkanına
Karşıtlık.......................................................................................... 227
B. Bürokrasi - Halk İkileminde Tutulan Taraf...................................... 227
1. Karakol Cemiyeti'nde Bürokrasi - Halk İkileminde Tutulan
Taraf.............................................................................................. 228
2. İkinci Grup'ta Bürokrasi - Halk İkileminde Tutulan Taraf.......... 229
3. TCF'de Bürokrasi - Halk İkileminde Tutulan Taraf..................... 231
4. SCF'de Bürokrasi - Halk İkileminde Tutulan Taraf..................... 232
5. DP'de Bürokrasi - Halk İkileminde Tutulan Taraf....................... 234
C. Dönemin Seçim Yasaları/Kurallarına Karşıtlık:
Tek Dereceli Seçim............................................................................. 237
1. Karakol Cemiyeti'nde Dönemin Seçim Yasaları/Kurallarına
Karşıtlık: Tek Dereceli Seçim........................................................ 237
2. İkinci Grup'ta Dönemin Seçim Yasaları/Kurallarına Karşıtlık:
Tek Dereceli Seçim........................................................................ 238
3. TCF'de Dönemin Seçim Yasaları/Kurallarına Karşıtlık:
Tek Dereceli Seçim........................................................................ 239
4. SCF'de Dönemin Seçim Yasaları/Kurallarına Karşıtlık:
Tek Dereceli Seçim........................................................................ 239
5. DP'de Dönemin Seçim Yasaları/Kurallarına Karşıtlık:
Tek Dereceli Seçim........................................................................ 240
D. Çift Meclis/Mesleki Temsil Talebi.................................................... 241
1. Karakol Cemiyeti'nde Çift Meclis/Mesleki Temsil Talebi ......... 242
2. İkinci Grup'ta Çift Meclis/Mesleki Temsil Talebi........................ 243
3. TCF'de Çift Meclis/Mesleki Temsil Talebi................................... 243
4. SCF'de Çift Meclis/Mesleki Temsil Talebi................................... 244
5. DP'de Çift Meclis/Mesleki Temsil Talebi..................................... 244
E. Kuvvetler Ayrılığı ve Yargı Bağımsızlığı Talebi................................ 245
1. Karakol Cemiyeti'nde Kuvvetler Ayrılığı ve Yargı Bağımsızlığı
Talebi............................................................................................. 246
2. . İkinci Grup'ta Kuvvetler Ayrılığı ve Yargı Bağımsızlığı Talebi... 246
3. TCF'de Kuvvetler Ayrılığı ve Yargı Bağımsızlığı Talebi............... 248
4. SCF'de Kuvvetler Ayrılığı ve Yargı Bağımsızlığı Talebi............... 249
5. DP'de Kuvvetler Ayrılığı ve Yargı Bağımsızlığı Talebi................ 250
F. Ekonomik ve Siyasal Liberalizm....................................................... 251
1. Karakol Cemiyeti'nde Ekonomik ve Siyasal Liberalizm.............. 252
2. İkinci Grup'ta Ekonomik ve Siyasal Liberalizm........................... 253
3. TCF'de Ekonomik ve Siyasal Liberalizm...................................... 255
4. SCF'de Ekonomik ve Siyasal Liberalizm....................................... 257
5. DP'de Ekonomik ve Siyasal Liberalizm........................................ 259
G. Meclisin İşleyiş Kuralları
(İç Tüzük-Bakanların Seçilme Usulleri Vb.)..................................... 260
1. Karakol Cemiyeti'nde Meclisin İşleyiş Kuralları.......................... 261
2. . İkinci Grup'ta Meclisin İşleyiş Kuralları ...................................... 262
3. . TCF'de Meclisin İşleyiş Kuralları.................................................. 262
4. SCF'de Meclisin İşleyiş Kuralları................................................... 263
5. . DP'de Meclisin İşleyiş Kuralları.................................................... 263
H. Yasamanın Üstünlüğü........................................................................ 264
1. Karakol Cemiyeti'nde Yasamanın Üstünlüğü............................. 265
2. İkinci Grup'ta Yasamanın Üstünlüğü.......................................... 266
3. TCF'de Yasamanın Üstünlüğü...................................................... 267
4. . SCF'de Yasamanın Üstünlüğü...................................................... 268
5. DP'de Yasamanın Üstünlüğü ....................................................... 269
I. .. Ordunun Siyasi Gücünün Aşırılığı..................................................... 269
1. Karakol Cemiyeti'nde Ordunun Siyasi Gücünün Aşırılığı........... 270
2. İkinci Grup'ta Ordunun Siyasi Gücünün Aşırılığı........................ 271
3. TCF'de Ordunun Siyasi Gücünün Aşırılığı.................................... 272
4. SCF'de Ordunun Siyasi Gücünün Aşırılığı.................................... 273
5. DP'de Ordunun Siyasi Gücünün Aşırılığı..................................... 274
J. .. Saltanat ve Hilafet.............................................................................. 276
1. Karakol Cemiyeti'nde Saltanat ve Hilafet................................... 277
2. İkinci Grup'ta Saltanat ve Hilafet................................................ 277
3. TCF'de Saltanat ve Hilafet........................................................... 280
4. SCF'de Saltanat ve Hilafet............................................................ 281
5. DP'de Saltanat ve Hilafet............................................................. 281
K. Şahsi Teşebbüs ve Adem-i Merkeziyetçilik Taraftarlığı................. 282
1. Karakol Cemiyeti'nde Şahsi Teşebbüs ve
Adem-i Merkeziyetçilik Taraftarlığı............................................ 283
2. İkinci Grup'ta Şahsi Teşebbüs ve Adem-i Merkeziyetçilik
Taraftarlığı.................................................................................... 283
3. TCF'de Şahsi Teşebbüs ve Adem-i Merkeziyetçilik Taraftarlığı. 284
4. SCF'de Şahsi Teşebbüs ve Adem-i Merkeziyetçilik Taraftarlığı. 285
5. DP'de Şahsi Teşebbüs ve Adem-i Merkeziyetçilik Taraftarlığı.. 286
L. . İstanbul'a Dair Vurgu........................................................................ 288
1. Karakol Cemiyeti'nde İstanbul'a Dair Vurgu............................. 288
2. İkinci Grup'ta İstanbul'a Dair Vurgu........................................... 289
3. TCF'de İstanbul'a Dair Vurgu....................................................... 289
4. SCF'de İstanbul'a Dair Vurgu....................................................... 290
5. DP'de İstanbul'a Dair Vurgu........................................................ 290
SONUÇ ........................................................................................................ 293
KAYNAKÇA ................................................................................................. 299
DİZİN ........................................................................................................... 321
